هماهنگ کننده اندامها(غدد داخلی یا غدد خارجی؟) |
زندگی موجودات زنده مخصوصا" انسان بیاندازه پیچیده است. زندگی موقعی به طور طبیعی جریان مییابد که کار تمام اندامها هماهنگ باشد و به طور دقیق یک اندام به اندامهای دیگر ارتباط داشته باشد. این اعمال چگونه صورت میگیرد؟
قبلا"به سئوال فوق اینطور جواب میدادند که مغز و نخاع و اعصابی که از آنها خارج میشود، کار طبیعی اندامهای مختلف جانوران را تأمین میکند و ارتباط آنها را موجب میشود.اما در چند دهه سال پیش زیست شناسان نشان دادند که غیر از دستگاه عصبی، اعضای دیگری هستند که کار اندامهای مختلف بدن را تنظیم میکنند و بین آنها ارتباط برقرار میسازند.
در بدن انسان سه نوع غده وجود دارد یک نوع آن را غدد داخلی میگویند. اینها غددی هستند که مواد ترشحی خود را مستقیما" به درون خون میریزند.( مجرای ترشحی ندارند و ترشحات خود را به مویرگهای خونی که در دیواره غدد وجود دارد میریزند)به این مواد ترشحی هورمون گفته میشود.مانند غده هیپوفیز که در استخوان پروانهای مغز وجود دارد، غدد فوق کلیوی روی کلیهها، بیضهها و تخمدان در مردها و زنان، و ... اما دسته دوم غددی هستند که به غدد خارجی موسوماند در این نوع غدد مواد ترشحی خود را از طریق مجرایی که دارند به درون لوله گوارش( ستگاه گوارش) میریزند. مانند غدد بزاقی، غدد معدی و ... که به آنها شیرههای گوارشیگفته میشود که در آنها موادی به نام آنزیم وجود دارد که در هضم سه گروه غذا ( کربوهیدراتها، پروتئینها، چربیها) دخالت مستقیم دارند. گروه سوم غدد بدن به غدههای مختلط مشهورند زیرا در آنها کار گروه اول و دوم را انجام میدهند. از غدههای مختلط میتوان لوزالمعده را نام برد.
غدد داخلی:در انسان و حیوانات دیگر در جلو گردن، غده تیروئید وجود دارد.هورمونی به نام تیروکسین ترشح میکند.فعالیت زیاد آن باعث میشود که کره چشم بزرگ شده، ضربان قلب تند میگردد، درجه حرارت بدن زیاد، بیمار لاغر و عصبی میگردد زیر چانهاش متورم، و گواتر بوجود میآید. اگر هورمون به مقدار کافی که لازم است ترشح شود به اندامها کمک میکند که بطور طبیعی کار کنند.اگر مقدار تیروکسین کافی نباشد، از هورمون تیروکسین که به صورت شیمیایی و یا از جانوران بدست میآورند از طریق رگ به بدن بیمار تزریق میکنند. این ماده فعالیت اندامها را افزایش میدهد و بیمار بهبود مییابد.
یک آزمایش: به یک دسته از نوزادان قورباغه به محض این که از تخم خارج شدند قطعات تازه غده تیروئید گوساله میخورانیم. رشد نوزادان قطع میشوند. چون دوران دگردیسی کوتاه است به صورت قورباغههای کوچک باقی میمانند. قطعات غده تیروئید گوساله دارای هورمون تیروئید است که به اندامهای نوزاد قورباغه میرسد و موجب دگردیسی سریع در آنها میشود و به قورباغه کوچک تبدیل میگردند. اما غده دیگری که در پشت غده تیروئید و جلو گردن، با نام تیموس وجود دارد. هورمونی ترشح میکند که فعالیت آن برعکس غده تیروئید است و موجب رشد جانوران میشود. دوره دگردیسی قورباغه را طولانی میکند.
یک آزمایش دیگر: در آزمایش بالا اگر به نوزادان قورباغه یک قطعه از غده تیموس گاو را بخورانیم. نوزادان قورباغه خیلی سریع نمو میکنند( تقریبا" دو برابر نسبت به موقعی که بطور طبیعی تغذیه میکردند. ) و مدت دوره دگردیسی آنها زیاد میشود.
در نوزادان انسان و جانوران که رشد و نمو سریع دارند اندازه غده تیموس بزرگ، کشیده و فعال میباشد اما هنگامی که انسان یا حیوان به اندازه کافی و بطور طبیعی رشد کرد این غده به تدریج کوچک میشود بطوری که در زمان پیری بکلی ناپدید میگردد.
از غدد داخلی دیگر، غدد تناسلی مرد و زن( بیضه در مرد و تخمدان در زن) میتوان نام برد. این غدد تولید سلولهای جنسی اسپرماتوزوئید( در مرد) و اوول( در زن) مینمایند. این دو سلول در رحم مادر با هم ترکیب شده (عمل لقاح) و سلول تخم را که مولد جنین است به وجود میآورد. علاوه بر این هورمونهایی ترشح میکنند که باعث ظهور صفات ثانویه در مرد و زن میگردد.در مرد ظهور ریش، سبیل،موی زیر بغل، بزرگ شدن بینی و تغییر تون صدا را می توان نام برد. در زن موجب ظهور سینه، موی زیر بغل و دیگر صفات زنانگی، میگردد.
از غدد داخلی دیگر غده هیپوفیز است که با ترشح هورمونهایی، رشد بدن را کنترل میکنند به طوری که اگر این هورمون زیاد ترشح شود قد انسان زیاد شده و شخص غولپیکر میشود و اگر مقدار آن کم باشد قد انسان رشد کمی داشته و کوتوله میگردد.
غدد خارجی: نمونه این غدد عبارتند از غدد بزاقی، غدد معدی، غده لوزالمعده و جگر. این غدد با ترشح شیرههای گوارشی که در آنها آنزیمهای مختلفی وجود دارد، میتوانند سه گروه غذایی(پروتئین، چربی یا لیپید، کربوهیدراتها) را که دارای ملکولهای درشت غذایی هستند، را هضم کند تا قابل جذب برای بدن باشد.
غده مختلط: مانند لوزالمعده که هم شیره گوارشی برای هضم سه گروه غذایی فوق ترشح میکند و هم هورمونی با نام انسولین به وسیله یک توده سلولی به نام جزایر لانگرهانس، که باعث سوختن قند در سلولها میگردد. نبود آن باعث افزایش قند خون شده و شخص مبتلا به مرض قند یا دیابت میگردد. که با خوراندن این هورمون به انسان مبتلا، بیماری وی بهبود مییابد.
کار بدنی و روحی روانی موجودات زنده تحت تأثیر تمام انواع هورمونهای بدن گسترش و تنظیم میشود. دستگاه عصبی نقش بسیار مهمی در زندگی عادی جانوران بازی میکنند اما عمل دستگاه عصبی هیچگاه مقام هورمونها را ندارد.
shabahang...
برچسب : نویسنده : 7hshabahang9 بازدید : 157