تولید مثل در گیاهان دانه دار( تولید مثل جنسی) قسمت دوم

     دستگاه تناسلی نر

     پرچم‌ها و پوشش گل مجموعا" دستگاه تناسلی نر و پرچم‌ها به تنهایی اندام تناسلی نر را در گیاهان تشکیل می‌دهند.هر پرچم از پایه‌ای به نام میله و یک بخش متورم انتهایی به نام بساک تشکیل شده است. میله از یک دسته آوند چوب و آبکش تشکیل شده که مواد لازم را به بساک می‌رساند و مواد زاید را از آن خارج می‌کند. بساک محل تشکیل سلول‌های جنسی نر است که دانه‌های گرده نام ندارد.

دستگاه تناسلی ماده

   برچه و پوشش گل مجموعا" دستگاه تناسلی ماده می‌نامند. برچه‌ها به تنهایی اندام تناسلی ماده را در گیاهان تشکیل می‌دهند. برچه‌ها در بعضی از گیاهان، مانند لوبیا، در هر گل یکی است و در بسیاری از گیاهان به تعداد بیشتر دیده می‌شود.در بعضی از گیاهان مانند آلاله، دارای برچه‌های جدا از یکدیگر و در بعضی دیگر، مانند شب بو و لاله، دارای برچه‌های پیوسته به یکدیگرند.

     هر برچه از سه قسمت تخمدان، خامه و کلاله تشکیل شده است. در تخمدان تخمک یا اوول تشکیل می‌شود. 

     گرده افشانی و لقاح

     در هوای خشک، واکنش لایه مکانیکی بساک منجر به باز شدن کیسه‌های گرده می‌شود و بدین وسیله دانه‌های گرده گیاه آزاد می‌گردند.انتقال دانه‌های گرده و قرارگرفتن آن‌ها بر روی کلاله یک گل از همان گونه را گرده افشانی می‌گویند. موقعی که دانه‌های گرده یک گل به همان گل و یا به گل دیگری از همان گیاه منتقل می‌گردد، گرده افشانی را مستقیم گویند. گرده‌افشانی غیر مستقیم یا دو طرفه با انتقال دانه‌های گرده یک پایه بر روی کلاله پایه‌ی دیگر انجام می‌گیرد. عوامل گرده افشانی عبارت‌اند از وزن دانه‌های گرده، باد، حشرات، آب برای بعضی گیاهان آب‌زی، و حتی انسان ( گرده افشانی مصنوعی ). کلیه‌ی وسایلی که مانع قرار گرفتن دانه‌های گرده بر روی کلاله می‌گردند مانع باروری گیاه می‌شود، مانند باران در دوره‌ی تشکیل گل و یا به کار بردن وسایلی نظیر پاکت‌های کاغذی و ... که آزمایش کنندگان قبل از شکفتن گل، گل‌های ماده را در آن می‌پیچند (مثلا"در مورد بلوط و خرما )؛ و یا پس از حذف پرچم‌های جوان، گل‌های نر ماده را در درون آن قرار می‌دهند مثلا" در مورد سوسن، لاله، سیب و شب‌بو.

کلاله محیط مناسبی برای رویش دانه‌های گرده محسوب می‌شود. دانه گرده رسیده پس از قرار گرفتن بر روی کلاله شروع به رشد کرده، به صورت لوله‌ای به نام لوله گرده وارد تخمدان شده و هسته‌های آن(اسپرماتوزوئید)با اوول یا تخمک ترکیب می‌شود.به این عمل لقاح می‌گویند. { هسته روینده از کار می‌افتد و سپس محو می‌شود.هسته زاینده به دو سلول جنسی نر( گامت نر ) N کروموزومی تقسیم می‌شود که اسپرماتوزوئید نام دارد.}

     تشکیل جنین و دانه

     پس از انجام عمل لقاح، تخم اصلی اغلب بلافاصله شروع به تقسیم می‌کند و ابتدا دو یاخته به وجود می‌آورد که یکی از آن‌ها به توده‌ی کروی شکلی به نامجنین تبدیل می‌شود. در این مرحله از نمو، در بخش مرکزی جنین منطقه‌ای مشخص می‌گردد که لایه‌ی زاینده نام دارد.در لایه‌ی زاینده سه بخش ریشه‌چه،جوانه اولیه،(ژمول ) و ساقه‌چه متمایز می‌شوند. به این ترتیب از نمو تخم اصلی، جنین کاملی به وجود می‌آید که گیاهک نام دارد و از یک ریشه‌چه، یک ساقه‌چه، یک جوانه اولیه تشکیل شده‌اند، آلبومن نیز از بین می‌رود و ذخایر آن جذب لپه‌ یا لپه‌ها می‌شود که در این صورت لپه‌ها رشد زیادی حاصل می‌کنند.

     در اکثر نهاندانگان( انواع نرماده و یک‌پایه)، دانه‌ها شبیه یکدیگرند و هر یک از آن‌ها پس از رویش به گیاه کاملی که یا یک نوع گل (گیاهان نرماده) و یا دو نوع گل (گیاهان یک‌پایه) به وجود می‌آورند تبدیل می‌شوند، در حالی که تعداد دیگری از آن‌ها (انواع دو پایه)، از ترکیب گامت‌های نر و ماده دو نوع جنین و دو نوع دانه حاصل می‌شود: دانه‌های نر که پایه‌های نر گیاه و دانه‌های ماده که پایه‌های ماده گیاه به وجود می‌آورند.در اغلب گیاهان گروه اخیر، مثلا" در ترشک و شاهدانه پایه‌های نر دارای سلول‌هایی با کروموزوم‌های XY بوده دو نوع گامت به وجود می‌آورند. در صورتی که پایه‌های ماده دارای سلول‌هایی با کروموزوم‌های جنسی XX هستند و فقط یک نوع گامت ایجاد می‌کنند. بنابراین در این قبیل گیاهان جنسیت به وسیله‌ی جنس نر تعیین می‌شود.

     در بعضی از گیاهان اساسا" جنین تشکیل نمی‌شود و یا جنین مدتی پس از تشکیل از بین می‌رود(سقط جنین)، چنین گیاهانی دانه به وجود نمی‌آورند و میوه‌های آن‌ها فاقد دانه‌اند.

مقایسه نحوه تولید مثل گیاهان و جانوران در جدول زیر می‌بینید.